วัดกะพังสุรินทร เปนพระอารามหลวง ชั้นตรี ชนิดสามัญ ตั้งอยูเลขที่ 28 ถนนเวียนกะพัง อําเภอเมืองตรัง พระอารามมีเนื้อที่ 24 ไร 3 งาน 84.2 ตารางวา ไดรับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อวันที่ 2 กันยายน 2480 ผูกพัทธสีมาเมื่อวันที่ 4 พฤษภาคม 2490 และ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหยกขึ้นเปนพระอารามหลวง ตั้งแตวันที่ 23 มิถุนายน 2549 เปนตนมา วัดกะพังสุรินทร เปนวัดสําคัญคูเมืองตรังมาตั้งแตเดิม จะสรางขึ้นเมื่อใดไมปรากฏหลักฐานชัดเจน คงมีเพียงคําบอกเลาตอๆ กันมาวา สรางขึ้นราวพุทธศักราช 2440 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว บริเวณรอบพระอารามมีลักษณะเปนเนินเตี้ย ในสมัยโบราณเปนปารกชัฏไมมีชาวบานผูใดกลาเขาไปหาของปานัก ที่ดินวัดอยูติดกับสระกะพัง ซึ่งมีขนาดใหญและเปนที่สัตวปาลงกินนํ้า แรกเริ่มภายหลังจากเจาเส คนจีนเจาของที่ดินบริจาคสรางวัด วัดจึงมีนามวา “วัดกะพัง” มาตั้งแตตน (มหาวิทยาลัยรามคําแหง, 2557 หนา 41 ) ภายหลังเมื่อ พระยาสุรินทราชา (นกยูง วิเศษกุล) สมุหเทศาภิบาลมณฑลภูเก็ต เห็นวาพื้นที่รอบกะพังเปนพื้นที่มีชัยภูมิที่ดี จึงพัฒนากะพัง สรางถนนโดยรอบและทําเปนเมืองหนึ่งใหเปนสถานพักผอนหยอนใจของคนในชุมชนประชาชนจึงเรียกนามใหมวา “สระกะพังสุรินทร” ตามราชทินนามของผูมีดําริพัฒนาแตนั้น และในพุทธศักราช 2483 ดานเหตุที่วัดกะพังมีชื่อเหมือนกับสระและอยูใกลเคียงกัน จึงเปลี่ยนนาม พระอารามเปน “ วัดกะพังสุรินทร” ใหคลองกับภูมิทัศนโดยรอบแตนั้นเปนตนมา (มหาวิทยาลัยรามคําแหง, 2557, หนา 49

นอกจากนี้ ในคราวที่พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวเสด็จเลียบมณฑลภูเก็ตเมื่อพุทธศักราช 2471 ไดเสด็จมายังสระกะพัง สุรินทรในวันที่ 9 กุมภาพันธ ปรากฏความตามหนังสือพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว เสด็จเลียบมณฑลภูเก็ต พุทธศักราช 2471 วา “.... เวลา 16.30 น. ทรงรถยนตพระที่นั่งไปประพาสและเสวยพระสุธารสเครื่องวางที่วนะ สะพังแลวเสด็จกลับประทับแรมที่ ตําหนักผอนคลาย....” (สถาบันพระปกเกลา, 2543, หนา 186 ) เดิมกอนเขาสูพุทธศตวรรษที่ 26 คือในราวกอนพุทธศักราช 2500 พระอารามนี้เปนพระอารามในชนบทที่ไมคอยจะไดรับ การปรับปรุงดูแลมากนัก เพราะเหตุเปนวัดในสถานที่หางไกล มีพุทธศาสนิกที่จะนําทําบุญทํานุบํารุงไมมากดังพระอารามในพระนคร รูปแบบ เสนาสนะที่สรางขึ้นก็มิไดวิจิตรหรูหรา คงแตเพื่อพออยูอาศัยและปฏิบัติกิจสงฆไดเพียงนั้น พระพรหมจริยาจารย (สงัด ปฺญาวุโธ) อธิบายวา “ ....จะเลาความใหฟงวาสมัยมาอยู ( ป 2499) เพราะวาวัดนี้มันจะรางมิรางแหลอยูแลวตอนนั้นเปนวัดบานนอก ก็เลยยกคณะ กันมาอยู มีพระสองรูปและเณร เสนาสนะที่อยูที่อาศัยของพระและเณรก็ไมสมบูรณไมพอ อยูก็ลําบากในตอนเริ่มตน แตเราก็หวั่นไหว สมัยนั้นไมมีไฟฟา ไดอาศัยตะเกียงเจาพายุเณรตองกางมุงนอนบนลานวัดขางๆ โบสถ มีตนไมตนหนึ่งลักษณะเปนพุม เณรก็ขึ้นไปใชนอน กัน ตอมาก็มีผูศรัทธาสรางกุฏิเล็กใหอยู กุฏิละรูป...” (พระพรหมจริยาจารย (สงัด ปฺญาวุโธ), 2564) ตามเดิมพระพรหมจริยาจารย เปนชาวจังหวัดตรัง แตในสมัยเด็กมีโอกาสไปเรียนบาลีและปริยัติธรรมที่สํานักศาสนศึกษา วัดคูหาสวรรค จังหวัดพัทลุง แลเริ่มตนเปนครูสอนมาแตนั้นกระทั่งทราบขาววาจังหวัดตรังขาดครูผูมีความรูความสามารถจึงยายมาจําวัด ณ พระอารามแหงนี้โดยพุทธศักราช 2499 ไดริเริ่มเปดสํานักศาสนศึกษาวัดกะพังสุรินทร สอนพระปริยัติธรรมแผนกธรรมและบาลี จนขยาย เปนโรงเรียนพระปริยัติธรรม สหธรรมประชาสรรค ในพุทธศักราช 2515 เพื่อตองการใหพระภิกษุ สามเณร ไดมีความรูแตกฉาน และศึกษาหลักธรรมคําสอนของพระพุทธศาสนา ไดอยางลึกซึ้ง มาประพฤติปฏิบัติและอบรมสั่งสอนประชาชนใหเปนผูมีคุณธรรมจริยธรรม โดยการจัดการศึกษาซึ่งทานเจาคุณไดบุกเบิก มาแตตนนั้นมิใชวาจะสามารถดําเนินการไดโดยงายในทางกลับกันตองฝาฟนอุปสรรคและความยากลําบากนานาประการเพื่อใหพระและ เณร สามารถดํารงชีพได ดังที่ทานเจาคุณอธิบายวา “...เมื่ออาตมาดํารงตําแหนงเจาอาวาสป 2505 ก็ทํางานมาโดยตลอด มิไดหวั่นไหวกับความลําบาก ตองคิดและวางแผนหลายอยาง ตั้งแตปากทอง ถึงความเปนอยู ตองหาเงินทอง อาหาร การขบฉัน เมื่อไดเงินมาทั้งจากการบริจาค การทอดกฐิน ก็ตองเอาไปสรางเสนาสนะ ที่จําเปนมีไมมากพอจะใชหาอาหารฉันไดตลอด จึงตั้งมูลนิธิวัดกะพังสุรินทร (พุทธศักราช 2518 ) เพื่อตอไปขางหนามูลนิธิตั้งไว เราตายไป ไมเปนไร คนอื่นมาทํางานสืบตอไปได จนกระทั่งบัดนี้ก็สามารถนําดอกผลมาใชจาย ใหอยูไดยามลําบาก..”(พระพรหมจริยาจารย (สงัด ปฺญาวุโธ), 2564

เมื่อแรกสรางโรงเรียนพระปริยัติธรรม สหธรรมประชาสรรค ทางวัดยังขาดแคลนทุนรอนที่จะใชในการกอสรางอยูมาก จึงตอง อาศัยความสมัครสมานสามัคคีของบรรดาพระภิกษุสามเณรชวยกันลงแรงกอสราง ซึ่งอาคารโรงเรียนที่เกิดจากความรวมแรงรวมใจของ พระภิกษุในคราวนั้นแมในปจจุบันก็ยังคงใชได ทั้งยังเปนอาคารที่เปนพยานแหงความมุงมั่นอุทิศตนเพื่อพระศาสนาของพระภิกษุและ สามเณรเหลานั้นไดเปนอยางดี ดังที่ทานเจาคุณเลาวา “...ตอนสรางโรงเรียนราวป พ.ศ. 2515 ไมมีปจจัยอาศัยแรงพระแรงเณรที่มาเรียน บาลี จึงใชคาจางนอยและมีพระรูปหนึ่งมีความรูทางดานการกอสรางมาชวยเหลือ เอาแรงมาชวยกันตลอด ฉะนั้นโรงเรียนหลังนี้ใชเงินไป ประมาณ 400,000 บาท เทานั้น เปนอาคารสองชั้นและใชมาจนกระทั่งทุกวันนี้...” (พระพรหมจริยาจารย (สงัด ปฺญาวุโธ) , 2564) เมื่อการศึกษาเปนประดุจดังหัวใจของพระอารามในดามขวานแหงนี้ในพุทธสักราช 2519 จึงไดจัดตั้งโรงเรียนพุทธศาสนาวันอาทิตย เปดโอกาสใหกุลบุตร กุลธิดา ที่สนใจไดเขาเรียนอยางตอเนื่องมีการปรับปรุงพัฒนาวิธีการเรียนการสอนมาอยางตอเนื่องเพื่อประโยชน สูงสุดของผูศึกษา นับถึงปจจุบันมีผูผานหลักสูตรนี้หลายรอยคน พระพรหมจริยาจารย ผูบุกเบิกโรงเรียนแหงนี้เลาความภาคภูมิใจ อยางหนึ่งวา “ …อาตมาจะเลาใหฟง มีอยูวันหนึ่ง อาตมาไปงานศพพระรูปหนึ่งในฝงประเทศมาเลเซีย เมื่องานเสร็จแลว มีผูหญิงคนหนึ่ง วัยกลางคนและลูกยังไมไปไหน คนอื่นเขาออกไปหมดแลว อาตมาจึงถามวามีธุระอะไรหรือที่ยังไมกลับ เธอตอบวาหนูเรียนโรงเรียนพุทธ ศาสนาวันอาทิตยวัดกะพังสุรินทร และมามีครอบครัวอยูฝงประเทศมาเลเซีย กระทั่งลูกโต พอทราบขาววาหลวงพอมา จึงอยากจะไปกราบ หลวงพอ กราบเรียนใหทราบเทานั้นไมมีอะไรเราก็มีความรูสึกปลื้มใจวาการศึกษาพระพุทธศาสนาที่ทํามานั้นไดผล จึงยกตัวอยางใหฟง และก็คิดวาจะไมเลิกทําและทําตอไป ...” (พระพรหมจริยาจารย (สงัด ปฺญาวุโธ), 2564) นอกจากการจัดการศึกษาทั้งพระปริยัติธรรมสําหรับพระภิกษุและสามเณรจนประสบความสําเร็จเปนที่ยอมรับอยางกวางขวาง แลว ทานเจาคุณยังไดจัดตั้งกองทุนศึกษาสงเคราะหและสวัสดิการพระสังฆาธิการ จังหวัดตรัง ขึ้นเมื่อพุทธศักราช 2522 เพื่อสงเสริมการ ศึกษาของพระภิกษุ สามเณรและนักเรียน ตลอดจนอบรมใหความรูแกประชาชนในชุมชนโดยรอบ ทั้งในจังหวัดและจังหวัดใกลเคียงเพื่อ นําหลักธรรมทางพุทธศาสนาไปประพฤติปฏิบัติกระทั่งในพุทธศักราช 2527 กรมศาสนาไดยกยองสํานักเรียนเปนสํานักเรียนตัวอยาง ระดับภาค นอกจากนี้ ตั้งแตพุทธศักราช 2544 เปนตนมาแมชุมชนโดยรอบมีความพรอมมากขึ้น และมีโรงเรียนของตนแลว ทางวัดกะพังสุรินทร ก็ยังใหการอนุเคราะหแกโรงเรียนโดยใหพระอาจารยจากพระอารามเขาไปชวยสอนวิชาพระพุทธสาสนาและสอนธรรมศึกษา คุณูปการ ที่ปรากฏชัดเจนเปนอเนกปริยายของพระพรหมจริยาจารย อาจสรุปไดดังความตอนหนึ่งแหงประกาศพระบรมราชโองการ สถาปนาสมณศักดิ์ พระธรรมรัตนากร ขึ้นเปนพระพรหมจริยาจารย ความวา “ ...สรรพกิจที่ พระธรรมรัตนากร ไดปฏิบัติบําเพ็ญมาตลอดแลวนั้น ยอมเกิด ผลดีแกพระพุทธศาสนา ประเทศชาติ และประชาชนโดยทั่วไป จึงนับไดวาเปนผูมีความอุตสาหวิริยะ อุทิศตนใหแกพระพุทธศาสนาและ สังคมอยางแทจริง บัดนี้ พระธรรมรัตนากรเปนผูเจริญดวยพรรษายุกาลรัตตัญูเถรกรณธรรม มั่นคงในพรหมจรรยเนกขัมมปฏิปทา มี จริยาวัตรนาเลื่อมใส มีวัตรจริยาเปนที่เคารพสักการะ แหงพุทธบริษัทโดยทั่วไป สมควรที่จะไดยกยองใหดํารงสมณฐานันดรสูงขึ้น...” (ราชกิจจานุเบกษา เลมที่ 125 ตอนที่ 5ข ลงวันที่ 11 มีนาคม 2551

นอกจากประวัติและความสําคัญของพระอาราม ในดานการศึกษาซึ่งกลาวมาแลว วัดกะพังสุรินทร ยังมีบทบาทและความสําคัญ แกการพระศาสนาและการคณะสงฆอีกหลายประการ อาทิ เปนที่ทําการของเจาคณะใหญหนใต ซึ่งดูแลเขตปกครองสงฆในหนใตทั้ง 3 ภาค และรวมถึงคณะสงฆในประเทศมาเลเซียซึ่งแมเสนแบงพรมแดนจะแบงเขตแดนขาดออกจากกันแลว แตศาสนาจักรยังคงเปนไปตามวิธีเดิม ซึ่งมีมาแตอดีต โดยคณะสงฆมาเลเซียยังแบงการปกครองเปนรัฐ มีเจาคณะรัฐซึ่งสุลตานแหงรัฐนั้นๆ เปนผูใหการรับรอง มีฐานะเทียบ เจาคณะใหญหนใต และคณะสงฆไทย ความสัมพันธของสองคณะสงฆในพื้นที่ประเทศไทยและมาเลเซียเห็นไดจากการไปมาหาสูกันอยางเสมอ แมในพิธีกรรมหรือกิจกรรมตางๆก็มีการกระทํารวมกันเกื้อกูลกันโดยตลอด เชน การรวมเจริญพระพุทธมนตถวายพระพรในวันเฉลิม พระชนมพรรษา การจัดสอบบาลี และนักธรรม เปนตน ศาสนสถานภายในพระอาราม ภายในวัดกะพังสุรินทร มีศาสนสถานที่สําคัญหลายแหง แมจะไมไดเปนอาคารที่สวยงามวิจิตรดวยการสรางหรือตกแตงประดับ ประดา แตก็เปนศาสนสถานหรืออาคารภายในวัดซึ่งสรางขึ้นจากความศรัทธา และความรวมมือรวมแรงของพระภิกษุ สามเณร ตลอดจน พุทธศาสนิกชน กลาวคือ พระอุโบสถเดิม ภายหลังจากที่ไดรับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อวันที่ 2 กันยายน พ.ศ. 2480 พระอธิการแยม เจาอาวาสในสมัยนั้น จึงมีดําริ ใหสรางอุโบสถขึ้น 1 หลัง กวาง 9.50 เมตร ยาว 15.40 เมตร ตอมาแลวเสร็จในสมัยพระอธิการเพิ่มเปนเจาอาวาส ไดทําการผูกพัทธสีมา เมื่อวันที่ 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2490 ตรงกับวันอาทิตยขึ้น 15 คํ่าเดือน 6 ปกุน ลักษณะสถาปตยกรรมเปนไปอยางเรียบงาย มีเสาไมรับนํ้า หนักผนังหลอปดดวยปูน หลังคา 2 ชั้น มุงกระเบื้องปูนรูป 4 เหลี่ยม พระอุโบสถหลังนี้ไดรับการบูรณะใหมในป พ.ศ. 2525 โดยคงรูปราง และโครงสรางเดิมไว แตเปลี่ยนหลังคาเปนกระเบื้องลอนเล็กในปจจุบันใชเปนพระวิหารสําหรับสวดมนต ทําวัตรเย็น ภายในประดิษฐาน พระประธานเปนพระพุทธรูปปูนปน สรางขึ้นเมื่อใดไมปรากฏ ทราบแตเพียงวาผูปนเปนชาวพัทลุงชื่อชางหนู เบื้องซายและขวาเปน พระพุทธรูปทรงเครื่อง จีวรลายพุดตาน ปูนปน พระอุโบสถหลังใหม ในระยะเวลาตอมาสภาพอุโบสถเดิมมีขนาดเล็กไมเพียงพอตอความตองการ โดยเฉพาะการที่จะตองประกอบพิธีในวาระสําคัญ ตางๆ ในฐานะที่เปนวัดที่จําพรรษาของเจาคณะใหญหนใต พระพรหมจริยาจารยจึงมีดําริใหสรรหาพื้นที่ใหมเยื้องลงมาทางทิศใต สําหรับ การสรางพระอุโบสถใหม โดยไดจัดสรางเปนอาคารทรงจัตุรมุขยอดปรางค รอบพระอุโบสถมีระเบียงโดยรอบ มีบันไดนาคอยูทิศตะวัน ออก หลังคาพาไลยื่นตอออกจากตัวพระอุโบสถทุกดาน รับนํ้าหนักดวยเสาพาไลในระยะเดียวกับระเบียง ภายในประดิษฐานพระประธาน เปนพระพุทธรูปหลอดวยโลหะ ปางมารวิชัย สมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย (ชวง วรปฺโญ ป.ธ.9) ผูปฏิบัติหนาที่สมเด็จพระสังฆราช ถวายพระนามวา “ พระพุทธสิหิงคศรีตรังพรหมประชามหาโชค” หอสมุด จํานวนหนึ่งหลัง สรางขึ้นเมื่อป พ.ศ. 2537 ศาลาพักรอน (ศาลาถาวร) จํานวนหนึ่งหลัง สรางขึ้นเมื่อป พ.ศ. 2543 ศาลาธรรมสภา และศาลาบูชาพระ สรางขึ้นเมื่อป พ.ศ. 2547

บูรพาจารย

นับแตอดีตจนถึงปจจุบัน วัดกะพังสุรินทร มีเจาอาวาสปกครองเทาที่สืบคนได ปรากฏนาม โดยลําดับ จํานวน 15 รูป คือ 1. พระครูวิเชียร 2. พระนาค 3. พระหนู 4. พระดวน 5. พระลอม 6. พระปลอด 7. พระเรือง 8. พระอธิการแยม 9. พระอธิการแดง 10. พระสมุหเขียน 11. พระสมุหซวน พ.ศ. 2480 – 2488 12. พระอธิการเพิ่ม พ.ศ. 2488 - 2497 13. พระสมุหแพ พ.ศ. 2497 – 2499 14. พระมหาเกลื่อม พ.ศ. 2499 – 2505 ปจจุบัน มีสมเด็จพระมหาวชิรมังคลาจารย์ (สงัด ปฺญาวุโธ) เจาคณะใหญหนใต เปนเจาอาวาส

ขอบคุณข้อมูลจากหนังสือวัดทั่วไทย SBL บันทึกประเทศไทย